EBSCOhost
World Bank
EconBiz
De Gruyter
OpenEdition
European Respiratory Journal
Mathematical Sciences Publishers Journals
Edward Elgar Publishing UN iLibrary HeinOnline Directory of Open Access Books SAGE Journals ASTM Compass
From this page you can:
| Home |
Author details
Author Murtezan Ismaili
Available item(s) by this author
Make a suggestion Refine your searchEfekti i ndotjes së qytetit të Mitrovicës në parametrat biokimik dhe koncentrimi i metaleve të rënda (Plumbi, Kadmiumi, Zinku, Bakri) / Leonora Çarkaj
Title : Efekti i ndotjes së qytetit të Mitrovicës në parametrat biokimik dhe koncentrimi i metaleve të rënda (Plumbi, Kadmiumi, Zinku, Bakri) : studime të Doktoraturës - cikli i tretë Material Type: printed text Authors: Leonora Çarkaj, Dissertant ; Murtezan Ismaili, Thesis advisor Publisher: Tetovë : Fakulteti i Shkencave dhe Teknologjive Bashkëkohore - UEJL Publication Date: 2022 Pagination: 162 p. Layout: ill. Size: 30 cm General note: Includes bibliographical references
Includes bibliographical footnotes
Includes appendixLanguages : Albanian (sqi) Original Language : Albanian (sqi) Abstract: Abstrakt
Ndotja e mjedisit ka arritur të jetë një problem alarmues global për sa i përket shëndetit të të gjitha qenieve të gjalla, përdorimi i qenieve të gjalla si biomonitorues të ndotjes nga metalet e rënda na ka dhënë një mundësi të mirë për të matur nivelin e ndotjes së mjedisit me metale të rënda. Qëllimi i punës sonë ishte monitorimi i ndotjes së mjedisit me metale të rënda, si Pb, Zn, Cu dhe Cd që rezultojnë nga Metalurgjia e Trepçës në Mitrovicë, Kosovë dhe akumulimi i tyre në kërmijtë romakë (Helix pomatia L.). Gjithashtu, mundësia e përdorimit të kërmillit romak si bioindikator i ndotjes nga metalet e rënda. Për këtë qëllim kemi realizuar biomonitorimin e metaleve toksike të mjedisit rreth kompeksit metalurgjik “Trepça” në Mitrovicë të Kosovës. Hulumtimi ynë është zhvilluar në Mitrovicë (zona me ndotje me metale të rënda) dhe Vërnicë; Vushtrri (grupi i kontrollot), 30km larg zonës së kontaminuar. Ne kemi analizuar 44 mostra të kërmijve romakë (Helix pomatia) në secilën zonë duke përcaktuar numrin e proteinave totale (TP) në hemolimfë dhe hepatopankreas; Aktiviteti i enzimë së dehidratazës së acidit delta-aminolevolinik (ALAD) në hepatopankreas dhe përqëndrimi i metaleve të rënda: plumbi (Pb), kadmiumi (Cd), zinku (Zn) dhe bakri (Cu) në hepatopankreas, shputë dhe guaskë të kërmijve. Rezultatet tona në grupin e Mitrovicës krahasohen me grupin e kontrollit të treguar për një sasi dukshëm më të ulët të proteinave totale (Mitrovicë: 6,16±2,419; Vërnica: 17,9±9,22; P<0,013). Përqëndrimi i Pb ishte dukshëm më i lartë (Mitrovicë: 37,6±2,1; Vernica: 3,7± 3,8; P<0.001). Gjithashtu, aktiviteti i ALAD u frenua ndjeshëm (Mitrovicë: 3,25±1,25; Vernica: 6,4±2,3; P<0,001), dhe korrelacioni ndërmjet ALAD dhe Pb ishte dukshëm negativ (r=-0,472; P=0,026). Rezultatet tona tregojnë një përqëndrim të lartë të Pb, Zn dhe Cd në hepatopankreas krahasuar me indet e tjera (shputë dhe guaskë), ndërsa përqëndrimi i Cu ishte më i lartë në shputat e kërmijve nga Mitrovica në krahasim me grupin e kontrollit në një shkallë të konsiderueshme (P<0.001). Ne kemi gjetur një korrelacion të rëndësishëm (P<0.001) pozitiv midis të gjitha metaleve të rënda (Pb/Cd; Pb/Cu; Pb/Zn; Cd/Cu; Cd/Zn dhe Cu/Zn) në indin e hepatopankreasit. Në shputë, kemi gjetur një korrelacion negativ për Pb/Cd dhe Pb/Cu dhe pozitiv për Pb/Zn; Cd/Cu; Cd/Zn dhe Cu/Zn, ndërsa në guaskë korrelacioni ishte pozitiv për Pb/Cd; Pb/Cu dhe Cd/Cu, dhe negativ për Pb/Zn; Cd/Zn dhe Cu/Zn. Në hepatopankreas, përqëndrimi i metaleve varionte nga përqëndrimi më i lartë në atë më të ulët: Zn>Cd>Pb>Cu; në shputë: Cu>Zn>Cd>Pb, ndërsa në guaskë: Zn>Cu>Pb>Cd. Qyteti i Mitrovicës është zonë e ndotur me metale të rënda, ndërsa kërmilli romak akumulon vlera relativisht të larta të këtyre metaleve të rënda dhe mund të shërbej si organizëm tregues për ndotjen me metale si Pb, Cd, Zn dhe Cu. Mjedisi i ndotur me metale të rënda në Mitrovicë (kryesisht me Pb dhe Cd) dëmton biokiminë e kërmillit romak. Fjalët kyçe: Kërmilli romak, hemolimfa, hepatopankreasi, proteinat totale, ALAD, metalet e rënda, shputa, guaska.
Abstract
Environmental pollution has reached an alarming global problem in terms of the health of all live beings. The use of live beings as biomonitors of heavy metal pollution has provided us with a good opportunity to measure the level of environmental pollution with heavy metals. The aim of our work was to monitor the pollution of the environment with heavy metals, such as Pb, Zn, Cu, and Cd resulting from the Metallurgy of Trepça in Mitrovica, Kosovo, and their accumulation in Roman snails (Helix pomatia L.). Also, the possibility of using the Roman snail as a bioindicator of heavy metal pollution. For this purpose, we realized the toxic metals biomonitoring of the environment around the metallurgical complex of "Trepça" in Mitrovica, Kosovo.
Our investigation has taken place in Mitrovica (area with heavy metal pollution) and Vernica; Vushtrri (control group), 30 km far from the contaminated area. We have analyzed 44 samples of Roman snails (Helix pomatia) in each area determining the number of total proteins (TP) in the hemolymph and hepatopancreas; the activity of delta-aminolevulinic acid dehydratase enzyme (ALAD) in hepatopancreas, and concentration of heavy metals: Lead (Pb), cadmium (Cd), Zinc (Zn) and Copper (Cu) in the hepatopancreas, foot, and shell of snails. Our results in the Mitrovica group compare to the control group shown for a significantly lower amount of total proteins (Mitrovica: 6.16 ±2.419; Vernica: 17.9±9.22; P< 0.013). The Pb concentration was significantly higher (Mitrovica: 37.6 ± 2.1; Vernica: 3.7 ± 3.8; P< 0.001). Also, the activity of ALAD was significantly inhibited (Mitrovica=3.25 ± 1.25; Vernica=6.4 ± 2.3; P<0.001), and the correlation between ALAD and Pb was significantly negative (r=-0.472; P=0.026). Our results show a high concentration of Pb, Zn, and Cd in the hepatopancreas compared to the other tissues (foot and shell), whereas Cu concentration was higher in the foot of snails from Mitrovica compared to the control group by a significant degree (P < 0.001). We have found a significant (P<0.001) positive correlation between all heavy metals (Pb/Cd; Pb/Cu; Pb/Zn; Cd/Cu; Cd/Zn and Cu/Zn) in the hepatopancreas tissue. In the foot, we have found a negative correlation for Pb/Cd and Pb/Cu and positive for the Pb/Zn; Cd/Cu; Cd/Zn, and Cu/Zn, whereas in the shell the correlation was positive for the Pb/Cd; Pb/Cu and Cd/Cu, and negative for the Pb/Zn; Cd/Zn and Cu/Zn. In the hepatopancreas, the concentration of metals ranged from higher to lower concentration: Zn>Cd>Pb>Cu; in the foot: Cu>Zn>Cd>Pb, whereas in the shell: Zn>Cu>Pb>Cd. The polluted environment with heavy metals in Mitrovica (mostly with the Pb and Cd) harms the biochemistry of the Roman snail. Our purpose was to monitor the environmental pollution with heavy metals, such as Pb, Zn, Cu, and Cd, and their accumulation in Roman snails (Helix pomatia L.) and the possibility of Roman using snail as a bioindicator of heavy metal pollution. For analyses, we were taken 44 specimens of roman snails in the Mitrovica town (area with the heavy metal pollution derived from the “Trepça” smelter) and 44 specimens in the Vernica village (control area), in which case is analyzed the concentration of heavy metals: Lead (Pb), cadmium (Cd), Zinc (Zn) and Cop-per (Cu) in the hepatopancreas, foot, and shell of snails. Our results show the high concentration of Pb, Zn, and Cd in the hepatopancreas compared to the other tissues (foot and shell), whereas Cu concentration was higher in the foot of snails from found a significant (P<0.001) positive correlation between all heavy metals (Pb/Cd; Pb/Cu; Pb/Zn; Cd/Cu; Cd/Zn and Cu/Zn) in the hepatopancreas tissue. In the foot, we have found the negative correlation for Pb/Cd and Pb/Cu and positive for the Pb/Zn; Cd/Cu; Cd/Zn, and Cu/Zn, whereas in the shell the correlation was positive for the Pb/Cd; Pb/Cu and Cd/Cu, and negative for the Pb/Zn; Cd/Zn and Cu/Zn. In the hepatopancreas, the concentration of metals ranged from higher to the lower concentration was: Zn>Cd>Pb>Cu; in the foot: Cu>Zn>Cd>Pb, whereas in the shell: Zn>Cu>Pb>Cd. The Mitrovica town is the area with heavy metals pollution, whereas the Roman snail accumulates relatively high values of these heavy metals and can serve as an indicator organism for pollution with the metals such as Pb, Cd, Zn, and Cu. Keyword: Roman snail, hemolymph, hepatopancreas, total proteins, shell, heavy metals, pollution, ALAD, foot
AПСТРAКТ
Треба да се истакне дека употребата на живите организми како биомонитори на загадувањето на животната средина со тешки метали, одамна се познати и документирани. Со други зборови, тие овозможуваат и служат како: потенцијал за инеграција и емитирање на загадувањето во тек на одреден временски период, во исто време тие се показатели на биоприсатноста и и биомобилитетот на загадувачите, додека истите можат да бидат акумулирани во одредена концентрацуја во абиотичките фактори внатре во екосистемот. Целта на нашето истражување беше пратење и мониторинг на животната средина со тешки метали како: (Pb, ZN, Cu и Cd) како и нивната акумулација кај лозовиот полжав (Helix pomatia), како и можноста на користење на истиот како како жив организам за биомониторинг за загадувањето на животната средина со тешки метали. Во текот на нашето истражување се користени 44 индивидуе на лозовоит полжав во градот Митровица (место за кое е докажано во многу трудови, како загадено со тешки метали кои потекнуваат од познатиот комплекс на рудниците “Trepça”) како и 44 индивидуе во селото Врница (како контрилна зона – која е одалечена околу 30 км од Митровица). Во овој случај е испитуван активитетот на ензимот: дехидратаза на Делта аминилевулинската кис. Како и концентрацијата на тешките метали: олово (Pb), кадмијум (Cd), цинк (Zn) и бакар (Cu) во хепатопанкреасот на ѓивотните, цврстата обвивка – куќичката, и во стапалото на полжавот. Добиените резултати несомнено покажуваат дека концентрацијата на : Pb, Zn и Cd била повисока во хепатопанкреасот, во споредба со останатита ткива како (стапалото и цврстата обвивка), додека концентрацијата на Cu била повисока во стапалото на плжавите од Митровица во споредба со контролната група. Овие разлики се во сигнификантни податоци (P < 0.001) и тоа за сите испитувани метали. Истотака е констатирана позитивна колерација на сигнификантен степен (P<0.001) помеѓу сите испитувани и споредувани метали (Pb/Cd; Pb/Cu; Pb/Zn; Cd/Cu; Cd/Zn и Cu/Zn) во хепатопанкреасот. Додека во стапалото на полжавот констатирана е негативна колерација за: Pb/Cd и Pb/Cu и позитивна за: Pb/Zn; Cd/Cu; Cd/Zn и Cu/Zn, додека во куќичката, корелацијата била позитивна за: Pb/Cd; Pb/Cu и Cd/Cu, односно негативна за: Pb/Zn; Cd/Zn и Cu/Zn. Концентрацијата на тешките метали во хепатопанкреас рсангирани од повисока концентрација кон пониска е: Zn> Cd> Pb>Cu; во стопало: Cu> Zn> Cd> Pb, додека во куќичката: Zn> Cu> Pb> Cd. И како закличок на нашето истражување е дека градот Митровица е загаден со тешки метали, додека лозовиот полжав акумулира релативно големи количини на овие загадувачи и како таков може да послужи како жив организам индикатор за ваков вид на загадувачи. КЛУЧНИ ЗБОРОВИ: Лозовиот полжав, хепатопанкреас, тепшките метали, Pb, Zn, Cd, Cu, Дехидратаза на Делта аминолевулинската киселина, цврстата обвивка, стопалото, хемолимфа.Link for e-copy: https://repository.seeu.edu.mk/sites/thesis/ThesisSharedDocs/DR_126141.pdf Record link: https://library.seeu.edu.mk/index.php?lvl=notice_display&id=22051 Copies
Barcode Call number Media type Location Section Status D9702-000036 D9702-000036 Çarkaj, L. 2022 General Collection Thesis Repository Doctoral Not for loan
Title : Menaxhimi i bimëve mjekësore dhe frutave të tyre ne regjionin e Karadakut : master thesis - second cycle Material Type: printed text Authors: Naser Shabani, Dissertant ; Murtezan Ismaili, Thesis advisor Publisher: Tetovë : Fakulteti i Shkencave dhe Teknologjive Bashkëkohore - UEJL Publication Date: 2012 Pagination: 78 p. Layout: ill. Size: 30 cm General note: Includes bibliographical references
Includes bibliographical footnotes
Includes indexLanguages : Albanian (sqi) Original Language : Albanian (sqi) Abstract: Abstrakt
Kosova ka një traditë shekullore për grumbuliimin e bimëve mjekësore dhe frutave të malit. Gjithashtu ekziston një numër i caktuar i llojeve të bimëve endemike dhe se inventarizimi i plotë i florës së Kosovës ende nuk është kryer. Meqenëse hulumtime të kësaj fushe janë me rëndësi të veçante në Kosovë, qëllim i këtij studimi është të analizohet menaxhimi i bimëve mjekësore dhe frutave të malit në regjioni e Karadakut me theks të veçante efektin e rolit të faktorit antropogjen në zhvillimin e qëndrueshëm, shfrytëzimin e resurseve natyrore në mënyrë të drejt dhe ruajtjen e mjedisit. Hulumtimet jan kryer ne baze të intervistave me fermerët, kryesisht në pikat kryesore grumbulluese të bimëve mjekësore dhe frutave të malit dhe grumbullimin e informatave nga organet kompetente Kosovare. Rezultatet e këtij hulumtimi mund të shërbejnë si bazë për hulumtime të mëtejme edhe në regjione tjera të Kosovës për mes të cilave mund të shfrytëzohen resurset natyrore në mënyrë të drejtë. Për këtë shkak iu kishim rekomanduar institucioneve përkatëse për politikat e ardhshme zhvillimore për menaxhimin më të mire të grumbullimit të bimëve mjekësore dhe frutave të malit si dhe ruajtjen e mjedisit në zonat rurale.
Abstract
Kosovo has a centuries old tradition for collecting medical plants and fruits of the mountain. Also there is a finite number of endemic plant species and the complete inventory of the flora of Kosovo is not yet completed. As researches in this field are especially important in Kosovo, the aim of this study is to analyze the management of medical plants and fruits of the mountain in Karadak region with special emphasis of the effect and the role of anthropogenic factors in sustainable development, utilization of natural resources in a right way and environment protection. The research have been done with interviews with farmers, mainly at the main collection points of medical plants and fruits of the mountains and gathering information from the competent authorities of Kosovo. Results of this research can serve as a basis for further researches in other regions of Kosovo and be as a basis to utilize the natural resources in a right way. For this reason, we would recommend to respective institutions for future development policies for a better management of the collection of medical plants and fruits of the mountain as well as environmental protection in rural areas.Record link: https://library.seeu.edu.mk/index.php?lvl=notice_display&id=20371 Copies
Barcode Call number Media type Location Section Status M9702-000152 M9702-000152Shabani, N. 2012 General Collection Thesis Repository Master Not for loan
Title : Menaxhimi i ujërave të lumejve Sateska dhe Vellgozhda - Grashnica nga ndotësit që derdhen në liqenin e Ohrit : studime të Magjistraturës - cikli i dytë Material Type: printed text Authors: Idriz Bilali, Dissertant ; Murtezan Ismaili, Thesis advisor Publisher: Tetovë : Fakulteti i Shkencave të Komunikimit dhe Teknologjive - UEJL Publication Date: 2009 Pagination: 105 p. Layout: ill. Size: 30 cm General note: Includes bibliographical references
Includes bibliographical footnotes
Includes indexLanguages : Albanian (sqi) Original Language : Albanian (sqi) Abstract: Abstrakt
Uji në përgjithësi, kurse uji i pijes në veçanti paraqet ftmdamentin e egzistimit të njerëzimit dhe në përgjithsi të jetës në tokë.Fati i njerëzimit është i lidhur ngushtë me fatin e ujit, sepse ai jo vetëm që ka rëndësi egzistenciale biologjike, por edhe tendenca e njeriut për të avancuar kualitetin e jetës bazohet pikërishtë në sasi të mjaftueshme dhe kualitative të ujit. Uji është pasuria më e madhe e njerëzimit dhe jetës në përgjithësi, por është shumë diskutabile se si sillemi ne ndaj tij, pa përgjegjësi e harxhojmë, e keqpërdorim,e ndotim dhe e helmojmë. Zhvillimi industrial, fortësimi dhe avancimi i degës së bujqësisë me ndryshimin e mjeteve agroteknike dhe mënyra më e begatshme e jetesës ndikojnë më shumë në ndryshimin e kualitetit të ujit në ekosistem. Ndikimi antropogjen, i cila në veçanti është i theksuar në regjione të veçanta në pellgun e liqenit të Ohrit, kontribon në të ashtuquajturat pika të nxehta, tek të cilat gjendja e kualitetit të ujit të liqenit është alarmante. Një segment të tillë formojnë lumejtë Sateska dhe Vellgozhda-Grashnica dhe pjesa litorale në grykderdhjen e tyre në liqe. Rëndësia e këtij problemi na motivon dhe na obligon që të bëhen hulumtime të pandërprera për të përcaktuar ngarkimin e ujit me nutrinte të azotit, fosforit si dhe vëzhgimin e disa parametrave kimiko-fizikë që të kemi njëpasqyrë më të qartë mbi cilësinë e ujit të lumejve dhe liqenit. Problemi i ndotjes në mënyrë kontinuale të ujit të lumejve dhe ujit të liqenit me nutrinte të azotit, fosforit dhe ndotësve të tjerë,është burim hulumtimi që është kryer në tre stinët pranverë, verë dhe vjeshtë të vitit 2008 e paraqitur në temën përkatëse të magjistraturës.
Абстракт
Водата воопшто, а посебно водата за пиење го претставува фундаментот на екзистенцијата на човештвото, и генерално на животот во планетата. Судбината на човештвото е тесно поврзан со судбината на водата, бидејќи водата не само што има биолошка и екзистенцијална значајност, туку и тенденцијата на човекот за да го аванцира квалитетот на животот се базира токму на доволните количини и квалитетот на водата. Водата е најголемото богатство на човештвото и на животот воопшто, но е премногу дискутабилно како се однесуваме спроти водата, без одговорност ја потрошуваме, ја злоупотребуваме, ја загадуваме и ја интоксицираме. Индустриалниот развој, зајакнувањето и унапредувањето на земјоделството со промена на агротехничките средства и изобилниот начин на животот влијаат повеќе на квалитетот на водата во екосистемот. Антропогенското влијание, кое посебно се истакнува во посебни региони на Охридското Езеро, придонесува на таканаречените врели точки, на кои квалитетот на водата е алармантен. Еден таков сегмент формират реките Сатеска и Велгожда-Грашница и литоралниот дел на нивното вливање во езеро. Битноста на овој проблем не мотивира и обрзува за да се направат редици истражувања за одредување на оптовареноста на водата со нутринтите на азот, фосфор и увидот на неколку хемиско-физички параметри за да имаме појасна слика за квалитетот на водата на реките и езерото. Проблемот на перманентното загадување на водата на реките и езерото со нутринти на азот, фосфор и други загадувачи, претставува извор за истражување кое е спроведено во пролет, лето и есен 2008 година, и кое тематски соодветно се претставува во магистерскиот труд.
Abstract
The water in general and the drinking water in particular represent the base of mankind existence on earth. The destiny of mankind is tightly linked with the destiny of the water; not only for the existential and biological importance, but also the tendency of people to advance the life quality is based on the quality and the quantity of the water. The water is the greater richness for the mankind and for the life in general, but it's very disputable the way how we behave with it, we waste it with no responsiveness, we misuse it, we contaminate it, and we empoison it. The quality change of water in ecosystem is influenced mostly by the industrial development, the evolution and advancement of agriculture towards agro technical means and the improvement of life quality. Anthropogenic effects, which are particularly present on Lake Ohrid dam, contribute to so-called hot spots that have alarming state of water quality. Such segment constitute rivers Sateska and Vellgozhda-Grashnica, and the littoral zone in their outlet to the lake. It is the importance of these problems which motivates us to do continuous research to determine the level of nitrogenic and phosphoric nutrints in the water and to observe several chemical and physical parameters, in order to have better review about the rivers and the lake water quality. The problem of continuous water pollution of the rivers and the lake involving nitrogenic and phosphoric nutrints is another research subject conducted on spring, summer and winter seasons of year 2008, as described in corresponding chapter of the Master thesis.Record link: https://library.seeu.edu.mk/index.php?lvl=notice_display&id=19730 Copies
Barcode Call number Media type Location Section Status M9702-000104 M9702-000104 Bilali, I. 2009 General Collection Thesis Repository Master Not for loan
Title : Ndikimi në mjedis dhe në rrjedhat e lumit Ibër i ujërave të zeza të deponisë së Mirashit dhe Mitrovicës : studime të Doktoraturës - cikli i tretë Material Type: printed text Authors: Iliriana Demaj, Dissertant ; Murtezan Ismaili, Thesis advisor Publisher: Tetovë : Fakulteti i Shkencave dhe Teknologjive Bashkëkohore - UEJL Publication Date: 2020 Pagination: 202 p. Layout: ill. Size: 30 cm General note: Includes bibliographical references
Includes bibliographical footnotes
Includes appendixLanguages : Albanian (sqi) Original Language : Albanian (sqi) Abstract: Parathënje
Uji është një nga elementet jetike për njeriun dhe veprimtrinë e tij. Sot, ka një shqetësim global për sa i takon cilësisë së ujërave. Mbrojtja e tyre ëahtë një nga sfidat më të mëdha të shekullit të njëzet e një. Dekadave të fundit pasuritë ujore në Republikën e Kosovës janë duke u rrezikuar në shkallë të lartë nga ndotja si pasojë e veprimtarisë antropogjene. Numër i madh i mbetjeve të të gjitha llojeve dhe shkalla e ulët e riciklimit dhe menaxhimit të tyre, është duke dominuar në prishjen e cilësisë së ujërave, e në veçanti të ujërave sipërfaqësore. Ky punim disertacioni ka për qëllim të tregoj, përmes hulumtimit, kërkimit, analizimit dhe interpretimit të të dhënave shkallën e ndikimit të deponive (mbetjeve urbane) në ujërat sipërfaqësore të pellgut të lumit Ibër (rjedha e mesme dhe e poshtme). Për arritjen e qëllimit, studimi është i fokusuar në dy lokacione të cilat konsiderohen si vend deponi më të mëdha në rrafshin e Kosovës, siç janë: deponia e Mirashit dhe deponia e Mitrovicës si dhe në lokacionin e tretë në lumin Ibër me dy pika. Hulumtimi, respektivisht studimi mbështetet mbi metodologji dhe metoda kërkimore shkencore e gërshetuar me punime dhe aktivitetet nga terreni. Për të analizuar ndikimin e mbetjeve urbane në ujërat sipërfaqësore të pellgut të lumit Ibër, janë marrë në periudha të ndryshme kohore një numër i kampionëve (mostrave) të ujit në zonën e deponive Mirash, Mitrovicë dhe në lumin Ibër. Gjithësej janë marrë 40 mostra të ujit të cilat janë analizuar në laboratorin e Kompanisë Rajonale të Ujësjellësit dhe Kanalizimit (KRU) “Prishtina” si dhe në laboratorin “Sara & Meti“, sh.p.k. Të dhënat tregojnë për parametrat si: pH, Temperatura, ngjyra, Përcjellëshmëria elektrike, Materiet e sedimentuara, Shpenzimi kimik i oksigjenit, Shpenzimi biokimik i oksigjenit, Materiet totale të suspenduara, Fosfori total, Joni i amoniakut, Azoti total, Kloruret, Sulfatet, Nitratet, Nitritet, Hekuri, Mangani etj, të cilët gjatë analizimit kanë treguar variacione të ndryshme. Puna në teren dhe analizimi i mostrave është bërë në stinë të ndryshme përgjatë tri viteve me radhë. Rëndësia e këtij hulumtimi qëndron në ate që me analizën e parametrave fiziko-kimik pasqyrohet gjendja e ujërave kulluese të dy deponive, mundësia që ato të kenë ndikim në mjedis si dhe gjendja e ujërave të lumit Ibër dhe ndikimi i ujërave kulluese të deponisë së Mitrovicës në rrjedhën e tij. Afërsia e rrjedhës së lumit Ibër me deponinë e Mitrovicës është element shtesë i cili na ka shtyer që të monitorohet gjendja për tri vite në periudha të ndryshme kohore. Pasi mostrat janë analizuar në laborator, rezultatet janë përpunuar dhe janë krahasuar me qëllim që të mund të vërtetohet gjendja reale e ujërave të deponive dhe lumit. Hulumtimi ynë ka pasë për qëllim që të konstatohet shkalla e ndotjes së ujërave kulluese të dy deponive si dhe cilësia e ujërave të lumit Ibër dhe mundësia e ndikimit të ujërave të deponisë së Mitrovicës në të. Rezultatet e fituara gjatë matjeve dhe analizave kanë dhënë një pasqyrë të gjendjes së ujërave të deponive, sa janë ato të rrezikshme për mjedisin, gjendjen e ujërave të lumit Ibri dhe ndikimi i ujërave kulluese nga deponia e Mitrovicës. Nga analizat mund të konkludojmë që në deponinë e Mirashit vlera më të larta se në atë të Mitrovicës kanë treguar këta parametra në shumicën e matjeve: Përqendrimi i jonit hidrogjen (pH), Ngjyra, Azoti total (NT), Kloruret (Cl¯), Sulfatet (SO4²¯), Nitratet (NO₃¯), Nitritet (NO₂¯), Fenolet (C₆H₅OH), Floruret (F¯), Karboni total organik (KTO), Hekuri (Fe) dhe Mnagani (Mn). Ndërsa nga analizat mund të konkludojmë që në deponinë e Mitrovicës vlera më të larta se në atë të Mirashit kanë treguar këta parametra në shumicën e matjeve: Temperatura, Përqueshmëria elektirke (PE), Materiet totale të suspenduara (MTS), Shpenzimi Biokimik i Oksigjenit (SHBO), Shpenzimi Kimik i Oksigjenit (SHKO), Joni amoniakal (NH₄⁺), Oksigjeni Total (OT) dhe Fosfori Total (PT). Nga rezultatet e lumit Ibër nga matjet e bëra gjatë hulumtimit tonë kanë treguar që pika e dytë, përkatësishtë lokacioni që përfshinë rrjedhën e lumit që gjendet më poshtë se deponia e Mitrovicës, ka treguar shkallë më të lartë të ndotjes se pika e parë, përkatësishtë lokacioni ku rrjedha e lumit është në një pozicion më të lartë se deponia e Mitrovicës. Nga rezultatet na del që kulllimi i ujërave të deponisë ka ndikuar në ndotjen e ujërave të lumit Ibër. Fjalë kyçe: Ndikim, parametrat fiziko-kimik, ujëra, pellg, deponi, Mirash, Mitrovicë, Ibër, Kosovë.
Abstrakt
Water is one of the vital elements for human and his activity. Today, there is a global concern regarding water quality. Their protection is one of the greatest challenges of the twenty-first century. In recent decades, water resources in the Republic of Kosovo are being endangered to a large extent by pollution as a result of anthropogenic activity. A large number of wastes of all types and the low rate of recycling and their management are dominating the deterioration of water quality, especially surface water. This dissertation paper, through exploration, research, analysis and interpretation of data aims to show the degree of impact of landfills (urban waste) on the surface waters of the Ibar River basin (middle and lower flow). To achieve the goal, the study is focused on two locations which are considered as largest landfills in Kosovo, such as the Mirash landfill and the Mitrovica landfill, as well as the third location on the Ibar river. The research, respectively the study is based on methodologies and scientific research methods intertwined with works and field activities. To analyze the impact of urban waste on the surface waters of the Ibar River basin, a number of water samples (specimens) were taken at different time periods in the area of landfills Mirash, Mitrovica and the Ibar River. A total of 40 water samples were taken which were analyzed in the laboratory of the Regional Water Company (RWC) "Prishtina" and in the laboratory "Sara & Meti", sh.p.k. The data show parameters such as: pH, Temperature, color, Electrical conductivity, Sedimentary matter, Chemical oxygen consumption, Biochemical oxygen consumption, Total suspended matter, Total Phosphorus, Ammonium ion, Total Nitrogen, Chlorides, Sulfates, Nitrates, Nitrites, Iron, Manganese, etc., which during the analysis showed different variations. Fieldwork and sample analysis has been done in different seasons over three consecutive years. The importance of this research lies in the fact that the analysis of physico-chemical parameters reflects the state of drainage water of the two landfills, the possibility that they have an impact on the environment as well as the condition of the waters of the Ibar River and the impact of the drainage waters of the Mitrovica landfill in its flow. The proximity of the flow of the river Ibar to the landfill of Mitrovica is an additional element which has prompted us to monitor the situation for three years at different time periods. After the samples were analyzed in the laboratory, the results were processed and compared in order to be able to verify the real condition of the landfill and river waters. Our research aimed to ascertain the degree of pollution of the drainage waters of the two landfills as well as the quality of the waters of the Ibar River and the possibility of the impact of the Mitrovica landfill water on it. The results obtained during the measurements and analyzes have provided an overview of the state of landfill waters, how dangerous they are for the environment, the state of the waters of the Iber River and the impact of drainage water from the Mitrovica landfill. From the analysis we can conclude that in most of the measurements in Mirash landfill higher values than in Mitrovica have shown the following parameters: Concentration of hydrogen ion (pH), Color, Total Nitrogen (NT), Chlorides (Cl¯), Sulfates (SO4²¯), Nitrates (NO₃¯), Nitrites (NO₂¯), Phenols (C₆H₅OH), Fluorides (F¯), Total organic carbon (KTO), Iron (Fe) and Mnagani (Mn). While from the analysis we can conclude that in most of the measurements in Mitrovica landfill higher values than in Mirash have shown the following parameters: Temperature, Electrical Conductivity (PE), Total suspended matter (MTS), Biochemical Oxygen Consumption ( SHBO), Chemical Oxygen Consumption (SHO), Ammonia Ion (NH₄⁺), Total Oxygen (OT) and Total Phosphorus (PT). While from the results of the Ibar River from the measurements made during our research have shown that the second point, namely the location that includes the river flow below the Mitrovica landfill, has shown a higher degree of pollution than the first point, respectively the location where the river flow is in a higher position than the Mitrovica landfill. The results show that the drainage of the landfill has affected the pollution of the Ibar River. Keywords: Impact, physico-chemical parameters, waters, pond, landfill, Mirash, Mitrovica, Ibar, Kosovo.
Aпстракт
Водата е еден од виталните елементи за човекот и неговата активност. Денес, постои глобална загриженост што се одесува на квалитетот на водата. Заштитата на водата е еден од најголемите предизвици во дваесет и првиот век. Во последните децении, водните ресурси на Република Косово во голема мера се загрозени од загадувањето како резултат на антропогената активност. Голем број отпадоци од сите видови и ниската стапка на рециклирање и нивно управување доминира во влошувањето на квалитетот на водата, особено на површинските води. Овој труд преку истражување и испитување, анализа и толкување на податоците има за цел да го покаже степенот на влијанието на депониите (урбан отпад) врз површинските води на сливот на реката Ибар (среден и долен проток). За постигнување на целта, студијата е фокусирана во две локации кои се сметаат за најголеми депонии во Косово, како што се: депонијата Мираш и депонијата Митровица и во третата локација на реката Ибар. Истражувањето, односно студијата се заснова на методологија и научно истражувачка метода испреплетена со дела и активности од терен. За да се анализира влијанието на урбаниот отпад врз површинските води на сливот на реката Ибар, беа земени голем број примероци (мостри) на вода во различни временски периоди во зоните на депониите Мираш, Митровица и реката Ибар. Вкупно се земени 40 примероци вода кои беа анализирани во лабораторијата на Регионалното претпријатие за водовод и канализација (РВЦ) „Приштина“ и во лабораторијата „Сара и Мети“, ш.п.к. Податоците ги покажуваат параметри на: pH, температура, боја, електрична спроводливост, седиментна материја, хемиско трошење кислород, биохемиско трошење на кислород, вкупно суспендирана материја, вкупен фосфор, јон на амонијак, вкупен азот, хлориди, сулфати, нитрати , нитрити, железо, манган итн., кои за време на анализата покажаа различни варијации. Теренската работа и анализата на примероците е извршена во различни сезони во текот на три последователни години. Важноста на ова истражување лежи во фактот дека анализата на физичко-хемиските параметри ја одразува состојбата на дренажните води на двете депонии, можноста тие да имаат влијание врз животната средина и состојбата на водите на реката Ибар и влијанието на дренажните води на депонијата Митровица во нејзиниот проток. Близината на текот на реката Ибар со депонијата во Митровица е дополнителен елемент што нè поттикна да ја следиме состојбата три години во различни временски периоди. Откако примероците беа анализирани во лабораторијата, резултатите беа обработени и споредувани за да може да се утврди реалната состојба на депонијата и речните води. Истражување имаше за цел да го утврди степенот на загадување на дренажната вода на двете депонии, како и квалитетот на водата на реката Ибар и можноста за влијание на водата на депонијата Митровица врз неа. Добиените резултатите при мерењата и анализите дадоа преглед на состојбата на водите на депониите, колку тие се опасни за животната средина, состојбата на водите на реката Ибар и влијанието на дренажните води од депонијата Митровица. Од анализите можеме да заклучиме дека по повеќето мерења во депонијата Мираш поголеми вредности отколку во Митровица покажаа овие параметри: Концентрација на јон на водород (pH), Боја, Вкупен азот (NT), Хлориди (Cl¯), Сулфати (SO4²¯), нитрати (NO₃¯), нитрити (NO₂¯), феноли (C₆H₅OH), флуориди (F¯), вкупен органски јаглерод (KTO), железо (Fe) и Мнагани (Mn). Додека од анализата можеме да заклучиме дека по повеќето мерења во депонијата Митровица поголеми вредности отколку во Мираш покажаа овие параметри: Температура, електрична спроводливост (ПЕ), вкупна суспендирана материја (МТС), биохемиско трошење на кислород ( SHBO), хемиско трошење кислород (SHO), јон на амонијак (NH N), вкупен кислород (OT) и вкупен фосфор (PT). Додека од резултатите на реката Ибар од направените мерења за време на нашето истражување се покажа дека втората точка, имено локацијата која го опфаќа текот на реката под депонијата Митровица, покажала поголем степен на загадување од првата точка, односно локацијата каде што текот на реката е во повисока позиција од депонијата Митровица. Резултатите покажуваат дека дренажата на водите на депонијата има влијание врз загадувањето на реката Ибар. Клучни зборови: Влијание, физичко-хемиски параметри, води, езерце, депонија, Мираш, Митровица, Ибар, Косово.Link for e-copy: https://repository.seeu.edu.mk/sites/thesis/ThesisSharedDocs/DR_126143.pdf Record link: https://library.seeu.edu.mk/index.php?lvl=notice_display&id=19791 Copies
Barcode Call number Media type Location Section Status D9702-000027 D9702-000027 Demaij, I. 2020 General Collection Thesis Repository Doctoral Not for loan
Title : Ndikimi i ndotjes së ajrit në shëndetin e popullatës në Tetovë për periudhën 2014-2016 : studime të Doktoraturës - cikli i tretë Material Type: printed text Authors: Fatmir Emurllai, Dissertant ; Murtezan Ismaili, Thesis advisor Publisher: Tetovë : Fakulteti i Shkencave dhe Teknologjive Bashkëkohore - UEJL Publication Date: 2021 Pagination: 205 p. Layout: ill. Size: 30 cm General note: Includes bibliographical references
Includes bibliographical footnotes
Includes appendixLanguages : Albanian (sqi) Original Language : Albanian (sqi) Abstract: Abstrakt
Të hulumtosh ndotjen e ajrit ambiental dhe ndikimin që ka ndotja në shëndetin e popullatës në qytetin ku jetojmë në të njëjtën kohë është kënaqësi, nder, por mbi të gjitha përgjegjësi. Ajri është elementeti jetik për njeriun dhe veprimtarinë e tij. Njerëzit vazhdimisht janë të ekspozuar ndaj ndotjes së ajrit nëpërmjet thithjes së ndotësve që gjenden në ajër, konsumit të ujit të pijshëm të ndotur, ekspozimit ndaj tokave të ndotura ose mbetjeve industriale ose konsumit të ushqimeve të ndotura. Ndotja e ajrit vazhdon të dëmtojë shëndetin e përgjithshëm të njerëzve dhe ul cilësinë e jetës dhe jetëgjatësinë. Kjo ka gjithashtu ndikim të konsiderueshem për rritjen e kostove për kujdesin mjekësorë dhe për shkak të mungesave në punë për arsye shëndetësore redukton edhe produktivitetin e gjithë ekonomisë. Monitorimi i cilësisë së ajrit mund të kryhet duke matur substancat ndotëse direkt në ajër ose në depozitime. Studimet mbi ndotjet atmosferike kanë qenë në mënyrë të vazhdueshme të kufizuara nga kostot e larta të metodave analitike klasike, si dhe nga vështirësitë në kryerjen e monitorimit të gjerë në kohë dhe hapësirë. Megjithatë, ne do ti referohemi metodave direkte të matjeve, metoda që na japin rezultate të drejtpërdrejta dhe të sakta pa humbur kohë. Gjatë hulumtimit të këtij disertacioni të doktoratës do të marim të dhënat nga monitorimi i cilësisë së ajrit në rajonin e Tetovës, nga Qendra Informative e Maqedonisë së Veriut për mjedisin jetësorë për periudhën 2014-2016 nga matја е këtyre parametrave, SO2, CO, NO2, i O3, PM 10 të gjitha këto duke u matur në njësi matëse (μg/m3). Nga ana tjetër të dhënat e sëmundjeve që sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë janë të lidhura me ndotjen e ajrit të marra nga Ministria e Shëndetësisë, sektori për shëndetësi elektronike janë përpunuar në baza të përfaqësimit me theks të veçantë sëmundjet respiratore dhe nxjerja e rezultatit me anë të koeficientit të korelacionit duke nxjerrë lidhshmërinë ndërmjet ndotjes dhe sëmundjeve. Këtë që u tha më lartë jam munduar ta zbërthej përmes disa kapitujve edhe atë në kapitullin e parë hulumtimi ka të bëjë me historikun e ndotjes globale në përgjithësi duke përfshirë këtu edhe Republikën e Maqedonisë së Veriut. Në kapitullin e dytë analizohet me vemendje të veçantë ndotja e ajrit në qytetin e Tetovës duke nxjerrë mesataret e ndotjes, ndotësit dhe periudhat kritike të ndotjes. Në pjesën e tretë analizohen sëmundjet me theks të veçantë ato respiratore dhe frekuencën e tyre. Në pjesën e katërt është analizuar lidhja apo korelacioni ndërmjet nivelit të ndotjes së ajrit dhe sëmundjeve respiratore duke nxjerrë rezultatin e koeficientit të korelacionit. Në pjesën e fundit kemi shpalosur rezultatet e anketës me qytetarët e Tetovës rreth opinionit të tyre për gjendjen e cilësisë së ajrit dhe ndikimin në shëndetin tyre. Shpresojmë që me anë të këtyre rezultateve të kësaj teme doktorature të kemi arritur në nivele të kënaqëshme të vërtetojmë ndikimin e ndotjes së ajrit ambiental në shëndetin publik. Fjalë kyçe: Ajri, shëndeti publik, ndotja, sëmundjet respiratore
АБСТРАКТ
Да го истражуваш загадувањето на амбиенталниот воздух и влијанието што загадувањето го има врз здравјето на населението во градот во кое живееме истовремено е задоволство, чест, но пред се одговорност. Воздухот е од витално значење за човекот и неговата активност. Луѓето постојано се изложени на загадување на воздухот преку апсорпција на загадувачи што се наоѓаат во воздухот, конзумирање на загадена вода за пиење, изложеност на загадена почва или индустриски отпад или конзумирање на загадена храна. Загадувањето на воздухот продолжува да му наштетува на целокупното здравје на луѓето и го намалува квалитетот на животот и долговечноста. Ова исто така има значително влијание врз зголемувањето на трошоците за медицинска нега и поради недостатоci на работа од здравствени причини, исто така, ја намалува продуктивноста на целата економија. Следењето на квалитетот на воздухот може да се изврши со мерење на загадувачите директно во воздухот или во депозитите. Студиите за атмосферско загадување биле секогаш ограничени поради високите трошоци на класичните аналитички методи, како и од тешкотиите при спроведување на широк опсег на мониторинг во време и простор. Сепак, ние ќе се осврнеме на методите за директно мерење, методи кои ни даваат директни и точни резултати без губење на време. За време на истражувањето на оваа докторска дисертација ќе добиеме податоци од мониторинг на квалитетот на воздухот во тетовскиот регион, од Информативниот Центар на Северна Македонија за животната средина за периодот 2014-2016 година од мерења за овие параметри SO2, CO, NO2, i O3, PM 10, сите овие измерени во единици за мерење (μg/m3). Од друга страна, податоците за болестите кои според Светската здравствена организација се поврзани со загадувањето на воздухот земени од Министерството за здравство, секторот за електронско здравство се изработени врз база на застапеност, со посебен акцент на респираторните заболувања и вадење на резултатот од страна на коефициентот на корелација, извлекувајќи ја корелацијата помеѓу загадувањето и болестите. Ова што беше кажано погоре, сум се обидувал да го образложам преку неколкуте поглавја, и тоа во првото поглавје истражувањето се однесува на историјата на глобалното загадување, вклучително и Република Северна Македонија. Во второто поглавје, се анализира со посебно внимание загадувањето на воздухот во градот Тетово, вадејки го просекот на загадување, загадувачите и критични периоди на загадување. Во третиот дел, се анализираат болестите со посебен акцент на респираторните и нивната фреквенција. Во четвртиот дел е анализирано односот или корелацијата помеѓу нивото на загадениот воздух и респираторните заболувања вадејки го резултатот на коефициентот на корелација. Во последниот дел, ги објавуваме резултатите од истражувањето на анкетата со граѓаните на Тетово за нивното мислење за состојбата со квалитетот на воздухот и влијанието врз нивното здравје. Се надеваме дека преку овие резултати на оваа докторска теза дека достигнавме на задоволително ниво да го докажеме влијанието на загадувањето на воздухот врз јавното здравје. Клучни зборови: Воздух, јавно здравје, загадување, респираторни заболувања
ABSTRACT
To explore ambient air pollution and the impact that pollution has on the health of the population in the city where we live at the same time is a pleasure, an honor, but above all a responsibility. Air is the vital element for man and his activity. People are constantly exposed to air pollution through the absorption of pollutants found in the air, consumption of polluted drinking water, exposure to contaminated land or industrial waste, or consumption of contaminated food. Air pollution continues to harm people's overall health and reduces quality of life and longevity. This also has a significant impact on increasing costs for medical care and due to absenteeism for health reasons also reduces the productivity of the entire economy. Air quality monitoring can be performed by measuring pollutants directly in the air or in landfills. Studies on air pollution have been consistently constrained by the high costs of classical analytical methods, as well as by the difficulties in conducting extensive monitoring in time and space. However, we will refer to direct measurement methods, methods that give us direct and accurate results without wasting time. During the research of this doctoral dissertation we will take data from the air quality monitoring in the Tetovo region, from the Environmental Information Center of Northern Macedonia for the period 2014-2016 from the measurement of these parameters, SO2, CO, NO2, i O3, PM 10 all these being measured in units of measurement (μg / m3). On the other hand, the data of diseases that according to the World Health Organization are related to air pollution received from the Ministry of Health, The e-health sector has been elaborated on the basis of the emphasis on the representation of respiratory diseases and the derivation of the result by means of the correlation coefficient, deriving the connection between pollution and diseases. I have tried to break down what was said above through several chapters, and in the first chapter the research has to do with the history of global pollution in general, including the Republic of Northern Macedonia. The second chapter analyzes with special attention the air pollution in the city of Tetova by deriving the averages of pollution, pollutants and critical periods of pollution. The third part analyzes the diseases with special emphasis on respiratory diseases and their frequency. In the fourth part, the connection or correlation between the level of air pollution and respiratory diseases is analyzed, deriving the result of the correlation coefficient. In the last part we have disclosed the results of the survey with the citizens of Tetovo about their opinion on the state of air quality and the impact on their health. We hope that through these results of this doctoral thesis we have reached satisfactory levels to prove the impact of environmental air pollution on public health. Keywords: Air, public health, pollution, respiratory diseasesLink for e-copy: https://repository.seeu.edu.mk/sites/thesis/ThesisSharedDocs/DR_126925.pdf Record link: https://library.seeu.edu.mk/index.php?lvl=notice_display&id=20559 Copies
Barcode Call number Media type Location Section Status D9702-000028 D9702-000028 Emurllai, F. 2021 General Collection Thesis Repository Master Not for loan
Permalink
Permalink
Permalink
Permalink
PermalinkVol. 4 / Nr. 2 - SEEU Review (Issue of SEEU Review, Vol. 4 / Nr. 2 [01/01/2008])
Permalink
Permalink
