EBSCOhost
World Bank
EconBiz
De Gruyter
OpenEdition
European Respiratory Journal
Mathematical Sciences Publishers Journals
Edward Elgar Publishing UN iLibrary HeinOnline Directory of Open Access Books SAGE Journals ASTM Compass
From this page you can:
| Home |
Author details
Author Zamir Dika
Available item(s) by this author
Make a suggestion Refine your searchAnaliza dhe krahasimi i mjeteve për vizuelizimin e rrjeteve sociale / Argjend Xhelili
Title : Analiza dhe krahasimi i mjeteve për vizuelizimin e rrjeteve sociale : studime të Magjistraturës - cikli i dytë Material Type: printed text Authors: Argjend Xhelili, Dissertant ; Zamir Dika, Thesis advisor Publisher: Tetovë : Fakulteti i Shkencave dhe Teknologjive Bashkëkohore - UEJL Publication Date: 2017 Pagination: 88 p. Layout: ill. Size: 30 cm General note: Includes bibliographical references
Includes bibliographical footnotes
Includes appendixLanguages : Albanian (sqi) Original Language : Albanian (sqi) Abstract: Abstrakt
Mediat sociale patën një zhvillim të rëndësishëm me shfaqjen e platformës Web 2.0. Fakti që ato janë duke u bërë gjithnjë e më popullore rezulton me një rritje marramendëse të numrit të përdoruesve si dhe sasisë së të dhënave që ata prodhojnë. Jetojmë në një epokë të mediave sociale, njerëzit në to krijojnë trilionë lidhje që në tërësi formon një rrjet të gjerë social. Tendenca e rritjes së të dhënave ka një trend eksponencial të rritjes, qoftë nga aspekti i sasisë së të dhënave, llojllojshmërisë së tipit të të dhënave dhe burimeve të gjenerimit. Sfida bashkëkohore është pikërisht gjetja e mënyrave dhe modeleve për menaxhimin efikas me ta si dhe përdorimin e kësaj baze të fuqishme potenciale përgjenerimin e dijeve të reja. Që të kuptojmë rrjetet dhe pjesëmarrësit në të, nëpërmjet këtij studimi do të përdorim metrikat e analizës së rrjeteve social (social network analyzes) edhe atë, të qendërzimit (centrality) dhe koeficientit të tufëzimit (centraly coefficient) nëpërmjet të cilëve do të përcaktojmë rolet e ndryshme dhe grupimet në një rrjet - kush janë lidhësit, liderët e tij, cilat janë grupimet dhe kush është në to. Objekt studimi do të jetë rrjeti personal i Facebook-ut, dataset-m e të cilit do ta përfitojmë me ndihmën e web aplikacionit Netvizz, dhe të njëjtin nga diçka abstrakte përmes teknikave për vizualizim, në disa nga softuerët më të njohur për vizualizim, (Gephi, NodeXL dhe UCINET) ti shfaqim në mënyrë vizuale liderët e rrjetit, urat lidhëse mes grupeve apo nën-grupeve në rrjet dhe gjithashtu grupimet më të mëdha në atë rrjet të krijuara nga lidhjet e personave në grup mes veti, dhe njëkohësisht do të bëjmë një krahasim se cili nga këto softuer do të na japi rezultate ma të mira sa i përket vizualizimit në tërësi. Fjalët kyçe: Mediat sociale, analiza e rrjeteve sociale, vizualizimi, qendërzimi, koeficienti i tufëzimit, dataset, Facebook
Абстракт
Социјалните медиуми имаа многу важен развој со појавата на Веб 2.0 платформата. Фактот дека тие стануваат се повеќе популарни резултира со енормно зголемување на бројот на корисници и количината на податоци што ги произведуваат. Живееме во ерата на социјалните медиуми, луѓето создаваат еден трилион врски што во целина формираат една голема социјална мрежа. Тенденцијата на растот на податоците има тренд со експоненцијален раст, како во однос на износот на податоци, на различните типови на податоци и изворите кои ги генерираат. Предизвикот е токму да се најдат начини и модели за ефикасно управување со нив, како и користење на ова база на податоци за производство на нови знаења. За да се разбере мрежата и учесниците во неа, преку ова студија ќе се користат метриките од анализа на социјалните мрежи (social network analyzes) и тоа средиштето (centrality) и коефициент на групирање (centraly coefficient) преку кои ќе се дефинираат различните улоги и групите во мрежата - кои се линковите, нејзините водачи, кои се групите и кој е во нив.
Предмет на ова студија ќе биде личната мрежата на Росебоо/с, чиј с/оѓоѕеѓ ќе го добиеме преку веб апликацијата Ме1л/Ј22, а истото од нешто апстрактно преку техники за визуелизација во неколку од најпознатите софтвери за визуелизација (Gephi, NodeXL dhe UCINET) да можеме да ги прикажеме визуелно лидерите на мрежата, мостовите меѓу групите или подгрупите во мрежата, како и поголемите групи на таа мрежа создадена од врски на луѓето во групата помеѓу нив, а истовремено ќе направиме споредба кој од овие софтвери ќе ни даде подобри резултати во однос на визуелизација како целина. Клучни зборови: социјалните медиуми, анализа на социјални мрежи, визуелизација, средиште, коефициент на групирање, с/оѓоѕеѓ и Госебоо/с.Record link: https://library.seeu.edu.mk/index.php?lvl=notice_display&id=18201 Copies
Barcode Call number Media type Location Section Status M9702-000024 M9702-000024 Xhelili, A. 2017 General Collection Thesis Repository Master Not for loan 
Title : Assessment of the impact of data quality for improvement of e-services in government institutions : doctoral studies-third cycle Material Type: printed text Authors: Genc Hamzaj, Dissertant ; Zamir Dika, Thesis advisor Publisher: Tetovo : Faculty of Contemporary Social Sciences - SEEU Publication Date: 2022 Pagination: 164 p. Layout: ill. Size: 30 cm General note: Includes bibliographical references
Includes bibliographical footnotes
Includes appendixLanguages : English (eng) Original Language : English (eng) Abstract: Abstract
Provision of data in appropriate level in aspect of quality is one of the key goals for raising the quality of services that will be provided for citizens. Most public administration services, which previously were only able to be realized physically, now can be achieved online since practically every citizen now uses Internet services or has access to the internet, which has huge importance as a necessary condition before government institutions attempt to offer electronic services for citizens. Due to the increasing number of databases created with the aim to provide electronic services for public administration and the lack of data harmonization or interoperability between these databases, this process caused that the quality of the data has decreased as a result of numerous mistakes that were done and also inconsistencies in the data in these databases. In addition, due to the extremely high volume of data as well as the numerous diverse data sources and data structures that we have now because of the rapid expansion of IoT devices, evaluating and enhancing the quality of data is becoming very challenging. The whole process for Assessment and Improvement of Data Quality Approach by the government institutions will be constructed by evaluating the most significant dimensions, metrics, and current most important frameworks, including the relevant assessment and improvement procedures, which is the main objective of this dissertation. Increasing data quality using different dimensions and adequate approaches is a prerequisite for achieving high quality e-services. The main dimensions of the qualitative research method that will be implemented in this dissertation with aim to treat the quality of the data are completeness, uniqueness, timeliness, alidity, accuracy, and consistency. Due to the extremely huge volume of data and several data sources with various data structures, evaluating and enhancing the quality of data by matching and linking records becomes very challenging. Our focus will be on algorithms that handle large amounts of data, such as Damerau-Levenshtein distance (DL) algorithm and Levenshtein distance (LV) algorithm. In order to compare the effectiveness and quality of the data using the specified algorithms, through this dissertation we will conduct experiments in huge datasets with more than 1 million records. Additionally, we will perform a data cleansing process by analyzing and identifying inaccurate data in datasets, including: order dependency violations, delayed reported issues, anomalous data within certain periods, etc. We will utilize the Power BI tool to evaluate datasets from various sources, making improvements by implementing suitable dimensions and techniques for increasing the quality of the data. Finally, through this dissertation we will evaluate the e-Services delivered by the Kosovo government portal by using the provided data quality dimensions to evaluate the data quality in the chosen datasets. Additionally, the effectiveness of implementing user-friendly, data quality criteria and dimensions into a single government portal is evaluated with the goal of providing better and improved G2C (Government to Citizens) services. In addition, we will demonstrate a microservice architectural integration model for implementing e-services in the Kosovo government portal.
Abstrakt
Sigurimi i të dhënave në nivelin e duhur në aspektin e cilësisë është një nga qëllimet kryesore për ngritjen e cilësisë së shërbimeve që do të ofrohen për qytetarët. Pjesa më e madhe e shërbimeve të administratës publike, të cilat më parë mund të realizoheshin vetëm fizikisht, tani mund të arrihen online pasi praktikisht çdo qytetar tani përdor shërbimet e internetit ose ka akses në internet, gjë që ka një rëndësi të madhe si kusht i domosdoshëm përpara se institucionet qeveritare të tentojnë të ofrojnë shërbime elektronike për qytetarët. Për shkak të rritjes së numrit të bazave të të dhënave të krijuara me qëllim të ofrimit të shërbimeve elektronike për administratën publike dhe mungesës së harmonizimit apo ndërveprimit të të dhënave ndërmjet këtyre bazave të të dhënave. Ky proces bëri që cilësia e të dhënave të ulet si rezultat i gabimeve të shumta që janë bërë si dhe mospërputhjet në të dhënat në këto baza të të dhënave. Për më tepër, për shkak të vëllimit jashtëzakonisht të lartë të të dhënave, si dhe burimeve të shumta të larmishme të të dhënave dhe strukturave të të dhënave që kemi tani si rezultat i zgjerimit të shpejtë të pajisjeve IoT, vlerësimi dhe rritja e cilësisë së të dhënave po bëhet shumë sfiduese. I gjithë procesi për Vlerësimin dhe Përmirësimin e Përqasjes së Cilësisë së të Dhënave nga institucionet qeveritare do të ndërtohet duke vlerësuar dimensionet më të rëndësishme, metrikat dhe kornizat më të rëndësishme aktuale, duke përfshirë edhe procedurat përkatëse të vlerësimit dhe përmirësimit, që është objektivi kryesor i këtij disertacioni. Rritja e cilësisë së të dhënave duke përdorur dimensione të ndryshme dhe qasje adekuate është një parakusht për arritjen e shërbimeve elektronike me cilësi të lartë. Dimensionet kryesore të metodës së kërkimit cilësor që do të zbatohet në këtë disertacion me qëllim trajtimin e cilësisë së të dhënave janë: Completeness, Uniqueness, Timeliness, Validity, Accuracy, dhe onsistency. Për shkak të vëllimit jashtëzakonisht të madh të të dhënave dhe burimeve të shumta të të dhënave me struktura të ndryshme të dhënash, vlerësimi dhe rritja e cilësisë së të dhënave përmes përputhjes dhe lidhjes së të dhënave bëhet shumë sfiduese. Fokusi ynë do të jetë në algoritmet që trajtojnë sasi të mëdha të dhënash, të tilla si algoritmi i distancës Damerau-Levenshtein (DL) dhe algoritmi i distancës Levenshtein (LV). Për të krahasuar efektivitetin dhe cilësinë e të dhënave duke përdorur algoritmet e specifikuara, përmes këtij disertacioni do të kryejmë eksperimente në grupe të mëdha të dhënash me më shumë se 1 milion regjistrime. Për më tepër, ne do të kryejmë procesin e pastrimit të të dhënave duke analizuar dhe identifikuar të dhëna të pasakta në grupet e të dhënave, duke përfshirë shkelja e varësisë së renditjes, problemi i raportimit të vonuar, të dhëna anormale në periudha të caktuara kohore etj. Ne do të përdorim mjetin Power BI për të vlerësuar grupet e të dhënave nga burime të ndryshme, duke bërë përmirësime duke zbatuar dimensione dhe teknika të përshtatshme për rritjen e cilësisë së të dhënave. Së fundi, përmes këtij disertacioni ne do të vlerësojmë shërbimet elektronike të ofruara nga portali i qeverisë së Kosovës duke përdorur dimensionet e ofruara të cilësisë së të dhënave për të vlerësuar cilësinë e të dhënave në grupet e të dhënave të zgjedhura. Për më tepër, efektiviteti i zbatimit të kritereve dhe dimensioneve të cilësisë së të dhënave miqësore për përdoruesit në një portal të vetëm qeveritar vlerësohet me synimin për të ofruar shërbime më të mira dhe të përmirësuara G2C (Qeveria për qytetarët). Përveç kësaj, ne do të demonstrojmë një model të integrimit arkitektonik të mikroshërbimeve për implementimin e shërbimeve elektronike në portalin e qeverisë së Kosovës.
Апстракт
Обезбедувањето на податоци на соодветно ниво од аспект на квалитет е една од клучните цели за подигнување на квалитетот на услугите што ќе им се даваат на граѓаните. Најголемиот дел од услугите на јавната администрација, кои досега можеа да се реализираат само физички, сега можат да се постигнат преку Интернет, бидејќи практично секој граѓанин сега користи интернет услуги или има пристап до интернет, што има огромна важност како неопходен услов пред владините институции да се обидат да понудат електронски услуги за граѓаните. Поради зголемениот број на бази на податоци создадени со цел да се обезбедат електронски услуги за јавната администрација и недостатокот на усогласеност на податоците или интероперабилност помеѓу овие бази на податоци, овој процес предизвика намалување на квалитетот на податоците како резултат на многубројните грешки што беа направени а исто така и недоследности во податоците во овие бази на податоци. Дополнително, поради екстремно високиот обем на податоци, како и бројните разновидни извори на податоци и структури на податоци што ги имаме сега како резултат на брзата експанзија на IoT уредите, оценувањето и подобрувањето на квалитетот на податоците станува многу предизвик. Целиот процес за проценка и подобрување на пристапот на квалитетот на податоците од страна на владините институции ќе биде конструиран преку евалуација на најзначајните димензии, метрика и актуелните најважни рамки, вклучувајќи ги и соодветните процедури за проценка и подобрување, што е лавната цел на оваа дисертација. Зголемувањето на квалитетот на податоците со користење на различни димензии и соодветни пристапи е предуслов за постигнување висококвалитетни е-услуги. Главните димензии на методот на квалитативно истражување што ќе се имплементира во оваа дисертација со цел да се третира квалитетот на податоците се комплетноста, единственоста, навременоста, валидноста, точноста и конзистентноста. Поради екстремно огромниот обем на податоци и неколку извори на податоци со различни структури на податоци, оценувањето и подобрувањето на квалитетот на податоците преку усогласување и поврзување на записите станува многу предизвик. Нашиот фокус ќе биде на алгоритми кои ракуваат со големи количини на податоци, како што се алгоритам за растојание Дамерау-Левенштајн (DL) и алгоритам за растојание Левенштајн (LV). Со цел да се споредат ефективноста и квалитетот на податоците користејќи ги наведените алгоритми, преку оваа дисертација ќе спроведеме експерименти во огромни збирки на податоци со повеќе од 1 милион записи. Дополнително, ќе извршиме процес на чистење на податоците со анализа и идентификување неточни податоци во збирките на податоци, вклучувајќи: прекршувања на зависноста од нарачки, одложени пријавени проблеми, аномални податоци во одредени периоди итн. Ќе ја користиме алатката Power BI за проценка на збирки податоци од pазлични извори подобрувања со имплементација на соодветни димензии и техники за зголемување на квалитетот на податоците. Конечно, преку оваа дисертација ќе ги евалуираме е-услугите испорачани од порталот на косовската влада со користење на дадените димензии на квалитетот на податоците за да се оцени квалитетот на податоците во избраните збирки на податоци. Дополнително, се оценува ефективноста на имплементирањето на критериумите и димензиите за квалитет на податоци кои се прифатливи за корисниците и димензии во единствен владин портал со цел да се обезбедат подобри и подобрени G2C (Влада за граѓаните) услуги. Дополнително, ќе демонстрираме модел на архитектонска интеграција на микросервис за имплементација на е-услуги во порталот на косовската влада.Link for e-copy: https://repository.seeu.edu.mk/sites/thesis/ThesisSharedDocs/MA_126149.pdf Record link: https://library.seeu.edu.mk/index.php?lvl=notice_display&id=22078 Copies
Barcode Call number Media type Location Section Status D9702-000037 D9702-000037 Hamzaj, G. 2022 General Collection Thesis Repository Master Not for loan
Title : Library automated systems – case study : National Library of Kosovo : master thesis - second cycle Material Type: printed text Authors: Ardian Bunjaku, Dissertant ; Zamir Dika, Thesis advisor Publisher: Tetovë : Fakulteti i Shkencave dhe Teknologjive Bashkëkohore - UEJL Publication Date: 2020 Pagination: 70 p. Layout: ill. Size: 30 cm General note: Includes bibliographical references
Includes bibliographical footnotes
Includes appendixLanguages : English (eng) Original Language : English (eng) Abstract: RESUME
Introduction: When we talk about information systems, while society has changed at a dizzying pace, ushering in a new era - where developments in information systems, referrals, and libraries must fulfil their role and function of the 21st century, facing the challenges of this ever-moving and changing world. Aim: The aim of this thesis is to explore and analyses the role of automated library systems in general, and to use this pool of knowledge to “scan” the National Library of Kosovo system with the focus on the best practices on how to use efficiently their ALEPH 500 automated library system. Methods: The quantitative method was used through the survey process within a structured procedure. Thus, the questions were structured, where all the participants were asked the same questions in the same order and with the same words, and they had the same set of answers they could choose from. The qualitative method was used also, interviewing the system librarians as well. Results: There are 25 library users (system librarians) in the information system in the National Library of Kosovo, and so far 87,000 library units (books and magazines) have been included in this nformation system. The system is maintained by the system librarian, while the system hierarchy is: librarian - cataloguer - editor. The challenges that system librarians face are that librarians are not well prepared in using this system. Therefore, they often encounter various obstacles Recommendation: The library should enrich its collection so that students can not only use it for reading with their own books, but also find the literature they need; the library should provide information sessions for students on how to use the automated library system. Key words: library, automation system, ALEPH 500, librarian, collections.
REZYME
Hyrje: Kur flasim për sistemet e informacionit, derisa shoqëria ka ndryshuar me shpejtësi marramendëse duke hyrë në një epoke të re - ku spikatin zhvillimet në sistemet e informacionit, referimet, edhe bibliotekat duhet të përmbushin rolin dhe funksionin e tyre të shek. XXI duke u përballur me sfidat e kësaj bote që është gjithnjë në lëvizje e ndryshim. Qëllimi: Qëllimi i kësaj teze është të hulumtojë dhe analizojë rolin e sistemeve të automatizuara bibliotekare në përgjithësi, dhe të përdorë këtë grup njohurish për të "skanuar" sistemin e Bibliotekës Kombëtare të Kosovës me fokus në praktikat më të mira se si të përdoret në mënyrë efektive sistemi i saj i automatizuar bibliotekar ALEPH 500. Metodat: Metoda sasiore është përdorur përmes procesit të anketës brenda një procedure të strukturuar. Kështu, pyetjet u strukturuan, ku të gjithë pjesëmarrësve u bënë pyetje të njëjta me të njëjtin rend dhe me të njëjtat fjalë, dhe ata kishin të njëjtin grup përgjigjesh që mund të zgjidhnin. Gjithashtu, u përdor edhe metoda cilësore, nëpërmjet intervistimit të bibliotekarëve të sistemit. Rezultatet: Ekzistojnë 25 përdorues të bibliotekave (bibliotekarë të sistemit) në sistemin e informacionit në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës, dhe deri më tani 87,000 njësi bibliotekare (libra dhe revista) janë përfshirë në këtë sistem informacioni. Sistemi mirëmbahet nga bibliotekari i sistemit, ndërsa hierarkia e sistemit është: bibliotekar - katalogues - redaktor. Sfidat me të cilat përballen bibliotekarët e sistemit janë që bibliotekarët nuk janë të përgatitur mirë në përdorimin e këtij sistemi. Prandaj, ata shpesh hasin në pengesa të ndryshme. Rekomandim: Biblioteka duhet të pasurojë koleksionin e saj në mënyrë që studentët jo vetëm që mund ta përdorin atë për lexim me librat e tyre, por edhe të gjejnë literaturën që u nevojitet; biblioteka duhet të sigurojë sesione informuese për studentët se si të përdorin sistemin e automatizuar të bibliotekës. Fjalë kyç: bibliotekë, sistem i automatizuar, ALEPH 500, bibliotekar, koleksione.
РЕЗИМЕ
Вовед: Кога зборуваме за информациски системи, во времиња кога општеството се менува со брзо темпо, воведувајќи не во нова ера - каде развивањето на информациските системи, вклучувајќи ги и библиотеките, мора да ги исолнуваат условита за функциите од 21 век, соочувајќи се со предизвиците на ова постојано движење и менување. Цел: Целта на оваа теза е да се испита и анализира улогата на автоматизираните библиотечни системи во целина, и да се искористи овој збир на знаења за да се „скенира“ системот на Националната библиотека на Косово со фокус на најдобрите практики за тоа како да се користи ефикасно нивниот автоматски ALEPH 500 библиотечен систем. Методи: Квантитативниот метод се користеше преку процесот на анкетирање, следејќи труктурирана постапка. Затоа, прашалниците беа структурирани, и на сите учесници им беа поставени истите прашања во ист редослед и со исти зборови, а имаа и ист пакет на одговори од кои можеа да изберат. Исто така, се користеше и квалитативниот метод, преку интервјуирање на системските библиотекари. Резултати: Постојат 25 корисници на библиотеки (системски библиотекари) во информацискиот систем во Националната библиотека на Косово, а досега 87000 библиотечни единици (книги и списанија) се вклучени во овој систем. Системот го одржува системсмиотот библиотекар, додека системската хиерархија е: библиотекар - каталогер - уредник. Предизвиците со кои се соочуваат библиотекарите на системот се дека библиотекарите не се добро подготвени за користење на овој систем. Затоа, тие честопати наидуваат на разни пречки. Препораки: Библиотеката треба да ја збогати својата колекција така што студентите не само што можат да ја користат за читање со свои книги, туку и да ја пронајдат потребната литература; библиотеката треба да обезбеди информативни сесии за студентите за тоа како да го користат автоматскиот библиотечен систем. Клучни зборови: библиотека,Link for e-copy: https://repository.seeu.edu.mk/sites/thesis/ThesisSharedDocs/MA_122360.pdf Record link: https://library.seeu.edu.mk/index.php?lvl=notice_display&id=19319 Copies
Barcode Call number Media type Location Section Status M9702-000092 M9702-000092 Bunjaku, A. 2020 General Collection Thesis Repository Master Not for loan
Title : Dizajnimi dhe zhvillimi i web-it : koncepte bazë Material Type: printed text Authors: Zamir Dika, Author ; Artan Luma, Author Publisher: Shkup : Logos-A Publication Date: 2007 Series: Botime të veçanta Pagination: 404 p. Layout: ill. Size: 24 cm ISBN (or other code): 978-9989-582-53-0 Languages : Albanian (sqi) Original Language : Albanian (sqi) Descriptors: Web design
Web presentation - Design
Web site development - Computer programsClass number: 005.72 Abstract: Eksperienca gjashtëvjeçare në lëminë e Aplikimit të kompjuterëve në komunikim dhe teknologjive të web-it, në Departamentin e Shkencave Kompjuterike të Universitetit të Evropës Juglindore, bëri të mundur që të shkruhet ky libër, i cili ngërthen në vete një përmbajtje të atillë, që do t'i ndihmojë të gjithë ata, të cilët do të kishin dashur të thelloheshin edhe më tepër në shkencat kompjuterike dhe të pajisen me dijen bazike. Contents note: Teknikat për zgjidhjen e problemeve në shkencat kompjuterike; HIPO dhe cikli për zhvillimin e programit kompjuterik; Aplikimi i konvertimeve numerike në Web; Konvertimi oktal; Komunikimi në internet; Konceptet bazë për servuesit në Web dhe sistemet operative; Linqet në HTML; Bazat e XHTML; Dizajni në Web: ngjyrat dhe imazhet; Multimedia në Web; Video në Web; Record link: https://library.seeu.edu.mk/index.php?lvl=notice_display&id=18933 Hold
Place a hold on this item
Copies
Barcode Call number Media type Location Section Status 2702-007874 005.72 Dik-Diz 2007 General Collection Library "Max van der Stoel" Albanian Due for return by 10/13/2021
Title : Forenzika digjitale dhe gjurmimi i hard-disqeve : studime të Magjistraturës - cikli i dytë Material Type: printed text Authors: Dëshira Imeri Saiti, Dissertant ; Zamir Dika, Thesis advisor Publisher: Tetovo : Faculty of Contemporary Social Sciences - SEEU Publication Date: 2022 Pagination: 118 p. Layout: ill. Size: 30 cm General note: Includes bibliographical references
Includes bibliographical footnotes
Includes appendixLanguages : English (eng) Original Language : English (eng) Abstract: Abstrakti
Forenzika digjitale konsiderohet si një degë relativisht e re në fushën e sigurisë kibernetike që po bëhet gjithnjë e më e rëndësishme me përhapjen e krimeve dhe aktiviteteve të paligjshme në hapësirën kibernetike. Forenzika digjitale është një shkencë e re dhe si e tillë ndjek ndryshimet e shpejta në mjedisin informatik, me një shtrirje në shumë disciplina (si sistemi ligjor, zbatimi i ligjit, menaxhimi i biznesit, teknologjia e informacionit dhe natyra pa limit e internetit), e cila e shndërron atë në një fushë shumë sfiduese që kërkon zhvillim të vazhdueshëm të metodologjive dhe mjeteve për t'iu kundërvënë ndryshimeve gjithnjë e më të reja të krimit kibernetik. Duke u bazuar në trendin ritës të zhvillimit të teknologjisë dhe ritjen e numrit të krimeve digjitale, në këtë hulumtim fokus i vecantë i është dhënë aspektit statistikor sa i përket krimit kompjuterik si dhe masat për të ulur hovin e krimit kompjuterik, duke përfshirë edhe aspektin etik dhe ligjor në Republikën e Maqedonisë së Veriut (RMV). Në veçanti është shqyrtuar analiza e sfidave të forenzikës digjitale, gjurmimi i hard- disqeve, kthimi i fajlave të fshirë nga hard- disku, cilësia e tyre pas kthimit, si dhe mundësia për krijim të imazheve forenzike tek hard- disqet fizikisht të dëmtuara. Për të realizuar këtë hulumtim janë përdorur të dhëna statistikore të krimit kompjuterik në RMV prej vitit 2010 deri në vitin 2019 duke u bazuar në të dhëna historike të analizës, krahasimit, korelacionit dhe ANOVA-testit. Hulumtimi vazhdon duke analizuar forenzikën digjitale dhe gjurmimin e katër hard-disqeve duke krijuar imazhe digjitale për të njejtit përmes veglave me burim të hapur për krijim dhe analizim të imazheve forenzike FTK Imager dhe Autopsy 4.15.0. Nga hulumtimi konkludohet që numri i file-ve të alokuara në një imazh forenzik nuk luan rol në kohëzgjatjen e gjenerimit të raporteve gjatë krijimit të imazheve forenzike përmas FTK Imager. Për dallim të file-ve të alokuar, file-et e pa analizuara në një imazh forenzik janë në proporcion të drejtë me kohëzgjatjen e gjenerimit të raporteve për imazhet forenzike përmes FTK Imager. Gjithashtu si përfundim vlen të theksohet që FTK Imager nuk mund të gjenerojë imazh forenzik kur hard-disku është fizikisht i dëmtuar. Fjalët kyçe: hard-disqet, forenzika digjitale, FTK Imager, Autopsy, Republika e Maqedonisë së Veriut
Abstract
Digital forensics is considered as a relatively new branch in the field of cyber security which is becoming increasingly important with the spread of crimes and illegal activities in cyberspace. Digital forensics is a new science and the fact that this science deals with rapid changes in the information environment, on the other hand affects its scope in many disciplines (such as legal system, law enforcement, business management, information technology and nature without internet limit) which make it a very challenging field that requires continuous development of methodologies and tools to counter the ever-changing changes of cybercrime. Based on the increasing trend of technology development and the increase in the number of digital crimes in this research, special focus has been given to the statistical aspect in terms of cybercrime as well as measures to reduce the momentum of cybercrime, ethical and legal aspects in R of Northern Macedonia (RMV). In particular, the analysis of the challenges of digital forensics, investigation of hard- drives, recovery of deleted files from the hard disk, their quality after recovery and the possibility of creating forensic images on physically damaged hard drives were examined. To conduct this research, cybercrime statistical data in the RMV from 2010 to 2019 were used, based on historical data of statistical analysis, comparison, correlation and ANOVA test. The research continues by analyzing digital forensics and investigation of four hard-drives by creating digital images for the same through open source tools for creating and analyzing forensic images FTK Imager and Autopsy 4.15.0. From this research it can be concluded that the number of allocated files at a forensic image does not play a role in the duration of report generation when creating forensic images through FTK Imager. Unlike allocated files, unanalyzed files in a forensic image are in direct proportion to the duration of the generation of reports for forensic images through FTK Imager. Also as a conclusion it is worth noting that FTK Imager can’t generate forensic image when the hard disk is physically damaged. Keywords: hard-drives, digital forensic, FTK Imager, Autopsy, Republic of North MacedoniaLink for e-copy: https://repository.seeu.edu.mk/sites/thesis/ThesisSharedDocs/MA_100776.pdf Record link: https://library.seeu.edu.mk/index.php?lvl=notice_display&id=21541 Copies
Barcode Call number Media type Location Section Status M9702-000195 M9702-000195 Imeri S, D. 2022 General Collection Thesis Repository Master Not for loan
Permalink
Permalink
Permalink
Permalink
Permalink
Permalink
Permalink
Permalink
Permalink
Permalink
